یادداشت های مسافر ایران در عصر قاجار چاپ شد - سرزمین من

به گزارش سرزمین من کتاب نماهایی از ایران شامل یادداشت های سر جان مَلکُم انگلیسی در سفر به ایرانِ عصر قاجار به تازگی با ترجمه شهلا طهماسبی توسط نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب اولین عنوان از مجموعه ایران قاجار در نگاه اروپاییان است که این ناشر برای چاپ در نظر دارد.

نسخه اصلی این کتاب در سال 2011 توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ رسیده است. سر جان ملکم نویسنده این اثر در سال 1769 میلادی در اسکاتلند در خانواده ای روستایی به دنیا آمد و بین ایرانیان به عنوان یکی از غربی هایی شناخته می گردد که در عصر قاجار به ایران آمده و درباره کشورمان کتاب نوشتند. او در 13 سالگی با درجه استواری به ارتش کمپانی هند شرقی انگلستان پیوست. همین مساله باعث شد تا در هند زبان فارسی و آداب و رسوم شرق را بیاموزد.

جان ملکم، مترجم فارسی نیروهای نظامی انگلستان در ایالت حیدرآباد هند بود و با هیئت اکتشافی دماغه امیدنیک سفرهایی داشت. این پژوهشگر در سال 1796 منشی اول فرماندار کل هند، لرد ولزلی شد. دو سال بعد هم معاون حاکم حیدرآباد شد و فرانسوی ها را از آن منطقه اخراج کرد. در سال 1800 میلادی پس از حدود 2 قرن که انگلستان رابطه سیاسی با ایران نداشت، با شدت دریافت خطر حمله ناپلئون به هند از راه ایران، با همراهی پاول اول تزار روسیه و پیشروی زمان شاه افغان به طرف هند از راه خراسان، ولزلی، به سرعت ملکم را با هدایای بسیار به همراه 3 فرد نظامی و 2 فرد غیرنظامی به ایران فرستاد تا فتحعلی شاه را که هیچ اطلاعی از مسائل سیاسی اروپا و علل دوستی یا دشمنی قدرت های بزرگ با یکدیگر نداشت، در ازای دریافت 3 یا 4 لَک روپیه مقرری سالانه یا رشوه شخصی، به امضای عهدنامه ای تعرضی و دفاعی برای ممانعت از اتحادش با فرانسه و حمله به افغان ها وادار کند. توضیح آن که لک، واحد شمارش در هندوستان و معادل 100 هزار است.

ملکم، بین ایران و هند رفت و آمد؛ و با فتحعلی شاه قاجار دیدار داشته است. او ایران را به خوبی می شناخته و سال ها در نقش یک دیپلمات در توافقات و امضای عهدنامه ها نقش داشته است. به هر حال نویسنده کتاب پیش رو، اولین نماینده سیاسی انگلستان در ایران عصر قاجار است و روایت کتابش را از زبان دانای کل نوشته است؛ شاید به این علت که آسان تر بتواند احساسات و افکار و داوری هایش را در مورد ایرانیان، که بیشتر با عداوت و غرض ورزی همراه بوده، از زبان دیگران بیان کند. ملکم در این کتاب، ایرانیان را مردمانی ناتوان، نادان، سست عنصر و دمدمی مزاج تصویر نموده که دچار سکون و نوسان فکری اند و کوشش اروپاییان برای اصلاح عادت های مضر چندصدساله آن ها و آموختن آداب و صفات ملل متمدن به آن ها بی نتیجه است.

کتاب نماهایی از ایران 21 فصل دارد که عناوین برخی از آن ها عبارت است از: ورود به قم، خانم های مسلمان، حقوق و امتیازاتشان پس از ازدواج، طلاق ، داستان حاجی صالح کج خلق، چشم انداز تهران، دماوند، ری، ورود به پایتخت، حاجی ابراهیم، زال خان، آداب احترام، کاشان، عقرب ها، جوان کاشانی، قریه سَن سَن، راهزنی ترکمن ها، توضیح حال این قبیله، قبایل صحراگرد، بازدید از اقامتگاه مهراب خان و ...

در قسمتی از این کتاب می خوانیم:

مع هذا کسی که چنین وظیفه ای را بر عهده می گیرد باید از چنان استعدادی برخوردار باشد که به ترجمه لفظ به لفظ شعر بسنده نکند وگرنه موفق نمی گردد. اگر زمانی چنین مترجمی خود را وقف انتقال زیبایی های این شعر کند، بیش از حد تصور، خود و دیگران را خشنود می نماید.

پیش تر نمونه ای از قدرت فردوسی در توصیف جنگ آورده ام، اما با این که فقط یک گونه از ساخته هایی است که ایرانی ها او را در آن سرآمد می دانند، من از لحن های ملایم و آهنگین او بیشتر لذت می برم. روایت او از عشق اغلب شاد و دلچسب است و هیچ چیزی با بعضی از توصیفات او از صحنه های عاشقانه برابری نمی نماید.

مدت هاست که به این نتیجه رسیده ام اما بعد از آن که خان صاحب داستان سهراب را به خاتمه رساند، قطعه ای برایم خواند که نظرم را تایید کرد. آن قطعه روایت وقایعی است که پس از آن که افراسیاب سیاوش را به حکمرانی امپراتوری چین برگزید، رخ داد. شاهزاده جوان که می خواست عروس زیبایش فرنگیس را از همه تجملات و نعمات جهان برخوردار کند، اشخاصی را به چهار گوشه قلمرو وسیعش فرستاد تا خوشایندترین و اعیانی ترین نقطه را برای ساختن اقامتگاه او انتخاب نمایند.

این کتاب با 301 صفحه، شمارگان هزار و 100 نسخه و قیمت 32 هزار تومان منتشر شده است.